free medicin/ health camp deel 2

Annelies:

En toch… hebben we allemaal de dag van ons leven: de dorpelingen uit de omgeving maken er een echt uitstapje van, de scholieren hebben (bijna) geen les en wel heel veel te zien, Sunanya, mijn tolk, dat meisje van 17, is helemaal in haar rol, en ik, en volgens mij Dik ook wel, ik geniet van al die contacten met deze mensen.

In ons lokaal zitten inmiddels 3 mannen te wachten op een bank langs de muur. Wij schuiven wat met tafels en stoelen, pakken wat spulletjes uit en dan hebben we een heuse dubbele spreekkamer, zonder onderzoeksbank, zonder wastafel, een vuilniszak tussen ons in voor de gebruikte spatels enz. In het begin is het zoeken, Sonam snapt niet dat ik eerst even wil meekijken met hem. Ik heb geen idee hoe de administratie moet (hij ook niet blijkbaar) en hoe ik de recepten schrijf, wat er überhaupt voorhanden is. Daarom ga ik tussen de middag dus even poolshoogte nemen bij de apotheek. Veel soorten antibiotica, pijnstillers, druppels en zalven, maar ook heel veel potten multivitamine (een overblijfsel van een gift direct na de aardbeving).

De eerste patiënt, shortness of breath: ik heb alle tijd, vraag uitgebreid, Sunanya spreekt goed Engels, maar sommige woorden kent ze natuurlijk niet, een beetje zoeken, maar we komen er wel uit. Lichamelijk onderzoek is goed te doen, een man ontbloot de borst wel makkelijk. Piepen en gepruttel, een pufje zal wel helpen. Zo, de eerste ging goed, op naar de volgende. Al gauw wordt mij duidelijk dat het niet allemáál zo makkelijk gaat. Een vrouw heeft een bult op de bil (of daar in de buurt), tja, die ga ik echt niet hier onderzoeken. We vinden het lokaal van de orthopeden tijdelijk leeg (die zijn even pauzeren) kan zelfs afgesloten worden. Valt allemaal mee, een vetbult, niet ontstoken, maar helpen kan ik haar dus helaas niet, want messen en pincetten zijn niet meegekomen.

Zo vind ik aan het begin van die eerste dag nog rust en tijd voor dergelijk onderzoek, als het drukker wordt onderzoek ik onder het toeziend oog van de wachtenden toch ook maar, net als Sonam, de ontblote damesbuiken, en op de tweede dag zelfs ook ontblote borsten die uit de kleding gewurmd worden. Tja, de grenzen worden verlegd. Ik doe soms zelfs ook maar de stethoscoop op, en niet onder de kleding, vooral als er heel veel lagen zijn en ze met veel moeite er 2 afgepeld hebben. Ik leer heel geconcentreerd en scherp luisteren…maar het is niet goed natuurlijk!

Dat bankje blijkt al gauw lang niet genoeg te zijn, er komen wat meer stoelen bij, maar ook dat is niet genoeg, bovendien wil je natuurlijk ook wel zien wat die dokters allemaal vragen en doen vóór je zelf aan de beurt bent. Sterker nog, ook als je zelf niks mankeert, is het heel interessant om zo’n blanke dokter aan het werk te zien, met je neus erbovenop, soms kan je de patiënt ook wel helpen als die niet direct het antwoord weet op al die moeilijke vragen van de dokter. En wie weet kun je voordringen zo. En dan heeft Sunanya ook nog fans, haar klasgenoten komen gezellig langs. Ik probeer af en toe orde in de chaos te krijgen. De scholieren moeten eruit vind ik, ze luisteren nauwelijks, ik spreek ze nog strenger toe maar pas als ik ze letterlijk bij de arm pak en naar de gang leid lukt het. En daarna heb ik zelfs al succes als ik alleen maar streng kijk naar ze!

Sunanya wordt van alle kanten uitgeprobeerd, ze kent veel mensen uit haar dorp, en die denken allemaal dat ze een streepje voor hebben. Dan zijn er ook nog scholieren die proberen hun familielid eerder aan de beurt te laten komen, het briefje wordt niet onder maar boven op de stapel gelegd. Zo werkt dat niet, Sunanya wordt er wanhopig van. Ik moet opnieuw streng zijn: I am the boss here, nobody can ask Sunanya, everyone has to wait! Hoe later op de middag, des te strenger ik word: quiet, roep ik, I cannot hear my patient, en ik sta weer op om de mensen op afstand te krijgen. Want achter mij staat een groepje vrouwen te kleppen, tegelijk kruipt een schattig kindje tegen mijn been op omhoog, rechts van mij wordt een modern opgemaakte jonge vrouw heel boos op Sunanya (later blijkt dat ze familie is) en links van mij zie ik een oud vrouwtje opnieuw een poging doen om gauw op de patiëntenstoel te gaan zitten. Ze ziet er inderdaad wel een beetje moe en zielig uit, nou vooruit dan maar.

Het grootste deel van de dag lukt het me toch goed genoeg om in al die drukte en chaos te luisteren naar die ene patiënt. Heel veel dezelfde klachten passeren, maagpijn bijvoorbeeld, ja wat wil je met al dat scherpe eten! En dan toch blijven opletten of er geen alarmsymptomen tussen zitten. Maar ook veel bijzondere verhalen, een drukdoende opvallende man klaagt over tamelijk onbegrijpelijke klachten aan armen en benen, met flauwtes soms. Ik probeer te achterhalen of er sprake kan zijn van epilepsie, of flauwvallen, een ritmestoornis misschien? Daar lijkt het niet echt op. En dan begrijp ik van Sunanya dat deze man een conflict met zoonlief heeft, in het dorp bekend staat als een lelijke schreeuwer en kwaadspreker, ruzie zoekt met iedereen en dan ineens ter aarde stort. Ik zie het voor me, ik vind Sunanya voldoende betrouwbaar, geen vervolg nodig dus. Aangrijpende verhalen ook, jonge vrouwen met angstklachten sinds de aardbeving, doen ’s nachts geen oog dicht, voortdurend hartkloppingen. Een vrouw met aanhoudende pijn in de arm na gebroken elleboog 2 jaar geleden, maar ook meer pijnen en meer botbreuken, hoezo dat? Gescheiden van een dronkenlap die haar nog regelmatig opzoekt. Ik kan alleen maar proberen haar wat te troosten en te bemoedigen. Zoek andere vrouwen op, je zusters, je vriendinnen, een vrouw alleen is niet sterk genoeg maar veel vrouwen samen kunnen 1 dronken man wel aan. Een meisje wat te jong getrouwd is, onregelmatig menstrueert, en natuurlijk nog lang niet zwanger wil worden, zou ze me snappen als ik uitleg hoe ze de pil moet gebruiken? Ik hoop het maar…

Zo gaat het 2 dagen door, we hebben veel plezier ook met elkaar, Sunanya en ik. Ze vertelt me veel en is ook reuze nieuwsgierig. Regelmatig heb ik samen met de patiënten lol, moeten we bijvoorbeeld lachen als ze beginnen met een klacht waarvoor ik echt niet iets voorschrijf, en dan met een volgende klacht komen, en we vervolgens samen constateren dat er toch zeker iets moet zijn om die gratis medicijnen te krijgen, zonder kun je echt niet thuiskomen! Ik vind het opnieuw heel bijzonder dat ik al die verhalen van deze mensen mag horen, op deze manier een kijkje krijg in het leven van de Nepalezen.

Er zijn verschillende invalshoeken om een gebeurtenis te bekijken, dit is de mijne (Dik). Bij een kamp verwacht je tenten of in ieder geval provisorische onderkomens. Dat klopt ook wel. Geen tenten, maar wel slapen in een primitief hotel, waarbij de groep van medical officers, lecturers, health assistents, andere ondersteuners, de chauffeurs en wij dus over een aantal huizen rondom het hotel verdeeld werden. Wij mochten een twee persoons kamer betrekken in het huis ernaast, met een flauwe aanduiding van een matras (keihard) en een soort plankje als kussen. De slaapkamer was schoon en we kregen er een hangslot bij om onze deur af te sluiten, maar het sanitair was adembenemend: op de eerste verdieping waar wij sliepen een hurktoilet wat met behulp van een emmer doorgespoeld kon worden en een plastic hoosvaatje zoals je dat bij alle toiletten aantreft om jezelf schoon te spoelen na de boodschap. Geen papier dus (maar dat had ik zelf wel meegenomen). Beneden eenzelfde soort hurktoilet met een douche erbij: dezelfde doordringende urinelucht en alleen koud water. Op de gang ervoor een groezelige wastafel, geelbruin aangekoekt, waarop je je tandenborstel liever niet neerlegt. Met enig gegoochel dus prima om je gezicht te wassen en je tanden te poetsen, maar hoe was je je dan verder? Later werd duidelijk dat het meeste wassen, vooral de haren, buiten langs de weg aan de openbare watertapplaats gebeurt. Wil je dan ook de onderkant eens wassen dan dien je in het bezit te zijn van een lichaam bedekkende lap stof, die je om het bovenlijf snoert. Een soort preuts tafereel zoals je dat aan het strand in de zestiger jaren vaak tegenkwam (gehannes met een badhanddoek, waaronder je de zwemkleding vervangt door het ondergoed en in het mulle zand dreigt te vallen). Het kamp duurt in totaal vier dagen, inclusief heen- en terugreis van een dag elk, over stoffige, hobbelige wegen, dus dan wil je je weleens lekker opfrissen, nietwaar?

Mij deed het denken aan de jeugdkampen in een kampeerboerderij in Otterlo (of Nieuw Millingen, daar wil ik afwezen), waar je elke ochtend een emmer water per persoon aangeboden kreeg, om je mee te wassen. De dapperen onder ons keerden die emmer boven hun hoofd om en genoten zo een primitieve douche. Ook de zanderige stoffigheid riep deze associatie op en niet te vergeten het aparte slaapcomfort van een zelf gevulde strozak, die pas na enige tijd enige tijd wat van zijn bolling verloor, maar wel bleef stoffen en kriebelen (o wee als je astma had).

Het woord “Free” uit de titel moet je lezen als “for free” en dat slaat dan op de gratis medicijnen, die in het kader van de ook gratis verstrekte consulten door de gezondheidsbegerige meute gescoord kunnen worden. Na de verschrikkelijke aardbeving van vorig voorjaar, zijn er door diverse landen medicijnen aangevoerd, onder andere vrolijk oranje gekleurde plastic potjes met multivitaminen uit de Verenigde Staten. De aanwezige gezondheidswerkers krijgen in twee dagen ongeveer 1000 patiënten te verwerken en doen dat in een schoolgebouw, waarvan een aantal lokalen voor de gelegenheid ontruimd zijn en die kinderen dus les krijgen in tenten, of meewerken aan het kamp. Deze lokalen zijn natuurlijk niet heel geschikt als spreekkamer, laat staan als onderzoeksruimte. De orthopeden hebben een onderzoeksbank van twee tafeltjes geïmproviseerd, zodat hun fysiotherapeute oefeningen kan laten doen, de gynaecologe heeft ook van tafeltjes en een paar kussens een gynaecologische bank gemaakt en de rest doet het met tafels en stoelen of bankjes. Zo zie ik de tandarts verdovingen geven en extracties doen, terwijl de patiënt op een Hartman stoel zit, de MDGP (Nepalese huisarts) doet onderzoek van de buik, terwijl de patiënt rechtop zit en vanwege ontbrekende privacy worden longen en hart beluisterd door de kleding heen, hoewel sommigen dan spontaan weer de borsten ontbloten, omdat daar nu eenmaal de (premenstruele) pijnklachten gelokaliseerd zijn.

Tja, de privacy. Nepalezen zijn nieuwsgierig van aard en als je een klacht hebt, dan houd je die niet zomaar voor jezelf, tenzij het een klacht van schaamtevolle aard is. Dat laatste strekt zich uit van gynaecologische klachten tot alle psychiatrische stoornissen inclusief verslaving (alcohol!). Dan snap je wel dat de keuze om leerlingen van de laatste klas van deze school (17- en 18-jarigen) op het schoolplein aan een tafeltje de inschrijving te laten doen, niet een heel gelukkige is. Hierbij moet de patiënt uiteraard zijn klacht globaal omschrijven, opdat de leerling het juiste lokaalnummer op het receptenpapier kan zetten, corresponderend met tandarts, orthopeed, KNO-arts, kinderarts, MDGP of gynaecoloog. Soms was er grote hilariteit bij deze inschrijving, wat door de patiënt stoïcijns geaccepteerd werd en waarbij het mij niet duidelijk werd of de patiënt in kwestie nu uitgelachen werd, of dat er in het algemeen een vrolijke stemming heerste en het over iets geheel anders ging.

In de spreekkamer general medicine (Dr. Annelies en Dr. Sonam) was het vooral de tweede dag een chaotische toestand. Nieuwe patiënten komen zoekend binnen, soms begeleid door een leerling vanaf de inschrijving en heel soms ook met de uitdrukkelijke wens om direct geholpen te worden “alleen maar even de bloeddruk meten”, maar ja dan willen ze natuurlijk ook een vervolgrecept om de antihypertensiva, waarop ze elders al ingesteld zijn, gratis te continueren. Zou op zich ook niet zo’n probleem zijn, maar ze verwachten dat de dokter met aangeboren magisch inzicht wel zal weten welke medicatie dat precies is. De verpakking meenemen of zelf kunnen reproduceren om welke medicatie het gaat, dat is er elke keer niet bij. Zit je als patiënt dan op de “hot chair”, tussen dokter en tolk, dan moet je je laten welgevallen dat anderen dichtbij aanschuiven en zich met het consult gaan bemoeien. Later op de dag, als de school uit is, dan komen ook de leerlingen erbij en gaan kijken hoe die vreemde blanke dokter dat nu doet!

Het kamp is gericht op een situatie die niet meer bestaat (post earthquake) of die, net als de zogenaamde postnatale depressie, altijd bestaat: we leven immers altijd na onze geboorte en altijd na de aardbeving! Ook is het waarschijnlijk bedoeld als een vorm van goodwill, een geste naar de plaatselijke plattelandsbevolking, met als doel screening voor behandeling in DHOS, of op zijn minst zorgen dat het ziekenhuis in positieve zin beleefd wordt. Vanuit de filosofie van DHOS een nobel streven, wat uiteindelijk moet leiden tot een combinatie van basisgezondheidszorg, microfinanciering, microverzekering, onderwijs en afremmen van de migratie naar de stad. Ik hoop dat het zo werkt, maar bij onze bezoeken aan de Outreach Centers, viel het me op dat er wel gestreefd wordt naar grote, (te?) goed geoutilleerde gebouwen en uitgebreide medische staf, terwijl de andere zaken “post earthquake” op een laag pitje staan. Wat we vooral meegemaakt hebben, was een voorlichtingsprogramma op de plaatselijke scholen door de onvolprezen tandarts Dilip, die op een leuke, enthousiasmerende wijze mondhygiëne en dagelijks poetsen aan de klassen leerde.

In een kamp ontstaat er altijd iets in de groep die daaraan deelneemt. Opvallend dat de deelnemende dames (uit verlegenheid?) zich vooral op hun eigen kamer verschansten en weinig aan het proces deelnamen. De heren, verzameld rond de orthopedische chirurg Bikash, waren socialer en de laatste avond was er dan weliswaar geen barbecue, zoals eerst gesuggereerd werd, maar wel biertjes drinken en sigaretjes roken op het terras, terwijl intussen schuine bakken verteld werden (niveau onderbouw middelbare school) onder grote hilariteit (veel gegiechel). Uiteraard heb ik me hierin helemaal ondergedompeld zonder zelf een mop te kunnen reproduceren, maar wel Nederlandse muziek kunnen laten horen op verzoek (Acda en De Munnik vond ik op mijn IPhone).

De laatste dag op de terugweg viel het bumpy stuk mij mee (één van de dames niet, die moest uit het raampje braken) en na kort oponthoud vanwege een Indiase vrachtauto die de bocht te scherp genomen had en verzakt stond schuin over de weg (alweer een Indian blockade volgens Bikash), hebben we heerlijk geluncht in een restaurantje aan de rivier, met gefrituurde kreeft en visjes, onder het genot van bekers heet water. Annelies en ik zaten bij de dames aan tafel, die uitzonderlijk snel bleken te kunnen eten van een gemeenschappelijk bord, maar verder even onbenaderbaar waren als voorheen. De mannen zaten achterin aan een andere tafel, dichtbij de teevee, die een belangrijke cricketwedstrijd liet zien. Vandaar nog langs de Araniko Highway via Kathmandu naar Dhulikhel. Moe maar voldaan (maar niet meer schor zoals vroeger)… ach je kent dat wel.